يکشنبه ۰۹ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 
گذار به الهیات سیاسی دموکراتیک؛
مشروطیت نخستین فصل تجدد ایرانی است که بر پایه آگاهی‌ها و مفاهیم نوین راه‌یافته به ذهنیت ایرانی پدیدار شد. در پرتو این آگاهی‌های نوآیین، نظام دانایی سنتی شکاف برداشت و هندسه معرفتی آن دگرگون و سنت دچار بحران شد. افزون بر این حکمرانی سنتی که در چارچوب الهیات سیاسی سنتی مشروعیت می‌یافت با چالش و بحران روبه‌رو شد و گذار به آن ضرورت یافت. در واکنش به این بحران، گروهی همچنان بر حفظ سنت و الگوی سنتی حکمرانی اصرار داشتند. در برابر گروهی دیگر به ضرورت بازسازی آن پی بردند و کوشیدند تا بر پایه امکانات درونی به بازسازی آن بپردازند که در پرتو کوشش آن‌ها جریان نواندیشی دینی شکل گرفت. به‌هرحال پرسش این است که مشروطیت چه تحولی در الهیات سیاسی شیعه پدید آورد؟ در پاسخ می‌توان ادعا کرد مشروطیت با نقد وجوه اقتدارگرایانه اندیشه سیاسی شیعه زمینه گذار به الهیات سیاسی دموکراتیک را فراهم کرد.
کد خبر: ۳۹۱۰۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۱۶
میزگرد دین و وقایع ۱۴۰۱:
محمدحسین نظری، خبرنگار:یکی از جنبه‌هایی که در ماه‌های گذشته درباره حوادث ۱۴۰۱ در گفتگو‌ها کمتر به آن پرداخته شده، سویه‌های دینی این حوادث بوده است. سوال این است که آیا پایگاه‌های دینی و دین به‌مثابه مرجع بیرونی نسبتی با این حوادث داشت و آیا از رفتارها، شعارها و مواضع لیدر‌ها و کنشگران این حوادث می‌توان نکته‌ای در این باره استنتاج کرد؟ آیا حوادث اخیر به معنی گرایش عموم جامعه ایران به بی‌دینی است؟ برای پاسخ به این سوالات سراغ محسن صبوریان، عضو هیات‌علمی دانشکده علوم اجتماعی تهران و جبار رحمانی عضو هیات‌علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم رفتیم. مشروح این نشست را در ادامه از نظر می‌گذرانید.
کد خبر: ۳۸۷۰۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۲۱
نسبت فقه و اخلاق؛
نسبت «فقه» و «اخلاق» همیشه در میان عالمان مسلمان و در دهه‌های اخیر میان به طور گسترده‌ای میان دین پژوهان به خصوص نواندشان دینی، محل نزاع بوده است. پاره‌ای از اندیشمندان اخلاق را ذیل دین تعریف می‌کنند، برخی آن را مستقل از دین دانسته و بعضی‌ها نیز اخلاق را مسأله‌ای مُشرف و مسلط بر گزاره‌های دینی می‌دانند به طوری که حکمِ دینی همیشه تابع حکم اخلاقی است. سروشِ دباغ روان‌درمان گر، مدرس فلسفه و نواندیش دینی است. او سالیانی است که دغدغۀ ربط میان «فقه» و «اخلاق» را دارد و توانسته پاره‌ای از موضوعات فقهی را در «ترازوی اخلاق» – در دستگاه اخلاقیِ خود – واکاوی کند. کتاب او به نام «زمین فقه و آسمان اخلاق» به تازگی منتشر شده است. از سوی دیگر محمد موسوی عقیقی پژوهشگر فقه، فلسفه و اخلاق مناسبات میان «فقه» و «اخلاق» را به فراخور موضوعاتی بررسی می‌کند. متن زیر، گفتگوی میان سروش دباغ و موسوی عقیقی است است.
کد خبر: ۳۷۲۵۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۲۲
احمد واعظی:
احمد واعظی گفت: بسیاری از دلبستگان نظام و انقلاب، آرزوی تأسیس تمدن نوین اسلامی را دارند، اما اگر ما در درون حوزه نتوانیم با یکدیگر گفتگو کنیم و همدیگر را تحمل کنیم، چطور می‌خواهیم برای جهانیان تمدن درست کنیم
کد خبر: ۳۷۲۱۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۱۶
حجت الاسلام والمسلمین ایازی؛
مانع دیگری که به نظر من سخت‌تر و سنگین‌تر است و شاید بشود گفت عاملیت افراد سودجو است جریان قوی حوزه‌ها بر اساس نگاه سنتی است. اکثریت در حوزه‌های علمیه را فقهای سنتی تشکیل می‌دهند و تحول در دیدگاه ایشان هم معمولاً زمان‌بر است. با وجود همه تحولاتی که در دنیا رخ داده، اگر این نگاه بخواهد تغییر پیدا کند نیازمند زمان و آگاهی و فهم تغییرات در مناسبات اجتماعی است. این تغییرات چه خوب باشد و چه بد، امروز واقعیت است.
کد خبر: ۳۷۰۹۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۰۲
نواندیشی و روشنفکری دینی ؛
هدف اولیه و اصلی جریان نواندیشی و روشنفکری دینی، ظاهراً هدفی سیاسی-حقوقی-اجتماعی است، نه تزکیه روحی و نفسانی دین‌ورزان. اگر هدف تزکیه دین‌ورزان باشد، این جریان به‌سهم خود نقش مهمی ایفا کرده است، ولی اگر هدف سیاسی-حقوقی-اجتماعی است، به نظر می‌رسد که هنوز راه را شروع نکرده و جدی گرفتن فهم دین به‌مثابه نهاد، گام نخست در این زمینه است.
کد خبر: ۳۷۰۲۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۲۳
نواندیشی دینی؛
سیدجواد میری با اشاره به اینکه چشم‌انداز صحیح به دین این است که جامعه‌ای همراه با عدل و قسط ساخته شود، بیان کرد: چنین چشم‌اندازی موجب می‌شود که دین را به فقه یا احکام فقهی تقلیل ندهیم.
کد خبر: ۳۶۹۷۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۱۸
سیدجواد میری؛
سیدجواد میری با اشاره به سهروردی و نحوه پایه‌گذاری فلسفه اشراق بیان کرد: باید بتوانیم تفسیرمان را تغییر دهیم؛ یعنی تفسیری از مدرنیته داشته باشیم و توجه کنیم که با نگاه‌های سنتی نمی‌توانیم به سراغ دین برویم و باید بدانیم که نهاد‌های دینی نیز مقدس نیستند و مانند هر نهاد دیگری دستخوش تحول می‌شوند.
کد خبر: ۳۶۸۹۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۰۷
در گفتگو با صادق حقیقت؛
تفاوت روشنفکری دینی و نواندیشی دینی در این است که روشنفکران دینی، چون عقل متجددانه را حجت می‌دانند نیازی به اجتهاد به شکل حوزوی ندارند، اما نواندیشان دینی در گفتمان اصولگرایی معتقدند که اجتهاد ابزار فهم است بنابراین اگر من می‌گویم که جهاد ابتدایی در اسلام وجود ندارد طبق صناعت فقه باید استدلال کند که چرا وجود ندارد.
کد خبر: ۳۶۷۰۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۵
گسترش افق‌های نظری
اگر بپذیریم که سنت تفکر در ایران چندین معاشر دارد و یکی از آن‌ها حوزه است، آنگاه می‌توان این پرسش را مطرح نمود که اندیشه در این نهاد قدیم، چه سرنوشتی بر خود دیده است. برای پاسخ بدین پرسش می‌توان فاعلان امر را ردیابی نمود و واکاوی کرد که کدام حوزویان به اندیشیدن به مثابه تولید دانایی پرداخته اند. اینگونه می‌توان نشان داد مرحوم داوود فیرحی از چنین مختصاتی برخوردار بوده است.
کد خبر: ۳۶۵۴۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۵
رسالت دین چیست؟
محمدکاظم شاکر بیان کرد: وقتی بحث دینداری و نواندیشی دینی مطرح می‌شود، باید ابتدا اصل و فرع کنیم و بگوییم دین برای چه کسی آمده و در آخر قرار است چه شود؟ آیا قرار است در انتها دین روی پیشانی ما یک جای مهر بیندازد یا دست دزد را قطع کند؟
کد خبر: ۳۶۴۱۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۱۱
نگرشی جدید به دین؛
مرحوم حسن حنفی (متولد ۱۹۳۵-وفات ۲۰۲۱ - ۸۶ سالگی) شاگرد عثمان امین، از اندیشمندان دینی عرب (مصری) است که به چپ اسلامی متمایل بوده است. وی معتقد به وحدت دین و سیاست است و هدف خود را بازسازی تراث اسلامی قرار داده و سعی دارد سنت‌ها و تراث اسلامی را به ایدئولوژی تبدیل کند. در این بازسازی، انسان و تاریخ در مرکز توجه او قرار دارند. وی معتقد است بدبختی مسلمانان به خاطر تقلید مکانیکی از مدل‌های گذشته رخ داده و باید آن را بازسازی نمود. آرای نظری حسن حنفی در ایران چندان مورد توجه مستقیم قرار نگرفته، ولی به واسطه شاگردش نصر حامد ابوزید، تأثیر غیر مستقیم عمیقی بر نواندیشان دینی ایران گذاشته است (شاگردان اصلی حنفی را شامل نصر ابوزید، علی مبروک و کریم السید عنوان داشته اند). حنفی اگرچه در زمان حیاتش از سوی برخی سنت‌گرایان مصری تکفیر شده بود، اما بعد از مرگش شیخ الازهر در فیس‌بوک خود، حنفی را متفکری خواند که عمرش را در محراب اندیشه و فلسفه گذراند و درگذشت او را تسلیت گفت.
کد خبر: ۳۶۳۵۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۰۵
فقه پژوهی و نواندیشی دینی؛
سروش دباغ: اثر پیش رو، متضمنِ جستار‌هایی است که طیِ نه سال گذشته، درباره نسبت میان اخلاق و احکام فقهی اجتماعی نگاشته و در ترازوی اخلاق توزین کرده‌ام.
کد خبر: ۳۶۲۹۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۲۸
علیرضا علوی‌تبار؛
جریان حاکم در جمهوری اسلامی ایران، نمی‌تواند با گفتمان غالب در میان طالبان حاکم بر افغانستان مرزبندی گفتمانی نماید. گفتمان جریان حاکم در ایران (جریان راست تندرو)، از نظر آرزوها، خط‌مشی‌ها و شعارها، شباهت‌های انکارناپذیری با طالبان دارد. اگر اصطلاحات و لهجه‌ها را نادیده بگیریم، عمق این شباهت آشکارتر می‌شود.
کد خبر: ۳۶۰۳۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۰۱
سالروز درگذشت آیت‌الله طالقانی؛
یکی از نکات بارز تفسیر «پرتوی از قرآن» تفسیر جامعه‌شناسانه از آیات قرآن است که موجب شده است از این تفسیر به عنوان تفسیر اجتماعی قرآن یاد شود. رحمت توکل، استاد دانشگاه نیوجرسی آمریکا می‌گوید: من از تفسیر پرتوی از قرآن سؤال جامعه‌شناسی پرسیدم و معتقدم بهترین تفسیری که توانسته پاسخ سؤالات مرا بدهد این تفسیر است.
کد خبر: ۳۵۸۶۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۱۹
محسن حسام مظاهری:
محسن‌حسام مظاهری، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی تشیع و آیین‌های شیعی، یادداشتی با عنوان « نواندیشی دینی و بیراهه‌ی نقد دینِ مردم به‌جای نقد دینِ قدرت» نوشت.
کد خبر: ۳۵۶۹۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۰۷
درس‌گفتار‌هایی درباره بوعلی سینا؛
مهدی محبتی می‌گوید: رساله‌الطیر، حی بن یقظان و سلامان و ابسال به مثابه سه‌گانه‌ای است که نقطه نظر ابن سینا را درباره حقیقت وجود و نوع گرفتاری روح آدمی مطرح کرده است.
کد خبر: ۳۴۰۵۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۲/۱۲
محسن آزموده
دهه ۷۰ خورشیدی، یعنی سال‌های پس از جنگ، با راه افتادن دوباره چرخ‌های اقتصاد و گشایش نسبی فضای سیاسی، عرصه اندیشه ایران نیز شاهد ظهور چهره‌های تازه‌ای بود، روشنفکرانی از طیف‌های گوناگون شامل جریان نوظهور روشنفکری دینی که خود مدعی بود، ریشه در جریان قدیمی‌تر نواندیشی دینی دارد و جریان روشنفکری عرفی که خود زیرشاخه‌هایی داشت مثل روشنفکری نوچپ‌گرا، روشنفکری پست‌مدرن و روشنفکری ملی‌گرا.
کد خبر: ۳۴۰۲۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۲/۱۰
پشت حوصله ابرها؛
سروش دباغ پژوهشگر ایرانی حوزهٔ دین، فلسفه و ادبیات است. او هم‌اکنون مدیریت مؤسسهٔ معرفت و پژوهش در تهران و بنیاد فرهنگی سهروردی در تورنتوی کانادا را برعهده دارد و در دانشگاه تورنتو به‌عنوان پژوهشگر مشغول به فعالیت است؛ دباغ از جمله نواندیشان دینی است که به‌مدد مفاهیم خاصی که برساخته، سراغ دینداری در جهان امروز و سالک مدرن رفته است. از جملهٔ این مفاهیم می‌توان به «تن‌هایی معنوی»، «متافیزیک نحیف»، «کورمرگی» و «ذهن آگاهی» اشاره کرد که نقش زیادی در فهم چیستی زیست عارفانه و سلوک در روزگار کنونی ایفا می‌کنند.
کد خبر: ۳۳۳۷۸۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۲/۲۹
در ایران
در ایران سخن‌گفتن از ارنست کاسیرر بدون نام‌بردن از استاد یدالله موقن دشوار است. وی با ترجمۀ برخی آثار مهم کاسیرر به فارسی و نیز نگارش کتابی دربارۀ او، نشان داد که مدرنیته و ارزش‌های روشنگری- دموکراسی، حقوق بشر، آزادی، تکثرگرایی و غیره- تنها راه مقابله با دیکتاتوری است. کاسیرر این امکان روشنگری برای مقابله با دیکتاتوری را پیش از شروعِ جنگِ جهانیِ دوم گوشزد کرده بود، که غرق‌شدنِ روشنفکرانِ آلمانی در انواعِ ایدئولوژی‌های چپ و راست و نسبت‌دادنِ تمامِ ضعف‌ها و بدی‌های جامعۀ مدرن به نظامِ سرمایه‌داری و، بدتر از آن، به مدرنیته سبب شد که چشم روشنفکران خیلی دیر بر این امکانِ بازدارنده گشوده شود.
کد خبر: ۳۲۸۳۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۱/۲۹